Waar metalfestivals in Nederland maar groeien en groeien tot ze omvallen, is het concept van Stonehenge in Steenwijk verbluffend simpel: hekken rondom de parkeerplaats nabij het station en het theater, twee podiums erop en spelen maar! De eerste editie vond plaats in 1995, die van volgend jaar is al bijna uitverkocht. Dit jaar nam Indy van Oort de uitdaging aan om alle bands (tussen 10 uur ‘s ochtend en middernacht stonden er 25 (!) geprogrammeerd) op de gevoelige plaat vast te leggen. Gastredacteur Arco Wolf besprak er zoveel mogelijk.
Stonehenge ‘25. Als je de bands op de affiche in twee hakt heb je genoeg kwaliteit voor twee festivals. De tetriskampioenen uit het oosten zijn er bedreven in om dat moois allemaal in één dag te vlechten. Het vereist immers aardig wat reken- en denkwerk om zoveel bands voor de avondklok van middernacht allemaal hun kunsten te laten vertonen. De dag begint vroeg, de reis is lang en bar (de truckersballen waren al op of nog niet gedraaid) maar om ongeveer 11.53 uur bond de ingangmeesteres ons een band om de pols. Na haar succes- en plezierwensen betreden we het parkeerterrein en er blijkt reeds een flinke hoop deinend vlees over het terrein verspreid. De gratis Hamerhaai-cd was ver, ver buiten bereik, opener Anchyllis al lang klaar. Vanwege zowel het album als de livereputatie die deze bazen vooruitsnellen, had ik ze graag gezien maar kwam ik niet verder dan een vluchtig lief zwaaien naar zanger Ben de Graaff ergens dwalend over het terrein.
Over Hamerhaai, Bloodmoon en Rotten Remains kan ik helaas niets vertellen: ook deze mensen waren al klaar met werken voordat ik aanwezig was. De boze meneren van From the Crypt zijn de eersten die ik meemaak vandaag. Ze donderen hun brute bende over het publiek heen en maken een prima indruk. Raw Skull Recordz zal in september de debuutplaat Born in the Grave uitbrengen en dat wordt er wel eentje om in de collectie te plaatsen.
(Condolence dan. Deze oorspronkelijk Bodegraafse (Zuid-Holland) band bracht in 1990 (!!!!) de demo Pernicious Segregation uit: brute doom-death in de lijn van Sempiternal Deathreign (waarvan de band vandaag het nummer Unperceptive Life covert), Delirium en gootsteenputjes. Destijds werd de demo erg goed ontvangen maar bleef een vervolg uit. De liederen die op de plank onder een laag van ruim dertig jaar stof hebben liggen rijpen, zijn afgelopen jaren met een nieuwe line-up, nieuwe ideetjes en in een prachtige verpakking de wereld ingesmeten. Vandaag de dag is Marc Ouwendijk verhuisd van zang naar gitaar en zien we in de band mensen die we kennen van onder andere Caedere, The Heritance, Burning Hatred en Abrupt Demise. De set begint met een fanatiek stuk drum ‘n’ bass dat uiteindelijk doorloopt in een partijtje gitaargeweld dat ook nog eens versterkt wordt door een tweede zanger: het is death metal maniac Carl Assault (Sledgehammer Nosejob, ex-Headless Dawn, ex-Massive Assault) die zijn allesverslindende rochelarij oogloos het podium afspuugt. Supervet om deze mannen aan het werk te zien. Uit mijn bloeddoorlopen ooghoek zie ik een grote glimlach op het gezicht van ex-Condolence gitarist Phil Nugteren: de deathmetalburgemeester van Bodegraven is dik tevreden.
Het duurt maar een paar seconden voor showmaster/opzweper/nieuwslezer/hordeloper/alleskunner Earik Mortem het immer tussen de twee podia ijsberende publiek sommeert om te komen dansen bij Stoma. De band zet een muur van geluid neer. Het publiek probeert weerstand te bieden maar wordt genadeloos verpletterd onder een dikke laag poep en pies. De viezeriken blazen als een soort diaree-tsunami hun (b)analiteiten de speakers uit en het scheelt maar weinig of Steenwijk was voortaan Stinkwijk geweest.
(Stoma)
Merrimack is vandaag de variatieband. Geheel in Stonhenge-traditie is er tussen het death/grindgeweld één afwijkend orkest, gespecialiseerd in thrash, jazz of in dit geval dus black metal. Ik moet eerlijk toegeven dat ik de band na de fijne split-demo met Hirilorn uit 1998 uit het oog verloren ben. Over enige hedendaagse bezigheden kan ik hier dus niets melden. De band speelt enthousiast, de hippe look van de zanger trekt de aandacht, de twijfel over of black metal in 30 graden in het volle zonnetje werkt is weg: nee, het werkt jammer genoeg niet. Hoe goed de band het ook probeert, de overwegend deathmetalboeren en buitenlui, het zomerse picknicktafereel en de zwart-witte stroom van druppels die van de gezichten van de podiumgasten druipt helpen niet mee.
Het vanuit Japan ingevlogen Invictus daarentegen is voor velen de verrassing van de dag. Ultrafanatiek vuren deze drie jonge kereltjes als grote mannen hun old schooliteiten op ons af. Muzikaal opereren ze lekker in het gebied van onder meer oude Death, Deicide, Grave, Pestilence, Massacre en dergelijke. Een hoera richting festivalbaas René Brugmans, die altijd weer vette ontdekkingen weet te ventileren. Ik hoop dat hij deze ‘mennekes’ vaker terug laat komen.
(Invictus)
Sabiendas kende ik ook nog niet. Ik merk dat mijn aandacht nog bij de wervelstorm van Invictus ligt en het duurt even voor ik deze band mijn volwaardige aandacht kan geven. Ze komen wat standaard en rudimentair over en daar de honger naar meer dan alleen herrie groter wordt, besluit ik even op en neer te wandelen naar de Pasar Malam in het centrum alwaar ik een DIY-mikadospel (ik moest zelf de saté van de spelonderdelen knagen), een flink stuk spekkoek en een nog flinker stuk spekkoek koop, een praatje maak met wat fascinerende tandloze Steenwijkers en een toevallige passant in driedelig grijs me middels een soort death-metal-‘gromgromgrom’-imitatie vriendelijk groet. Steenwijk is prachtig.
(Destiny)
Terug op het terrein maak ik nog een stuk Maceration mee, aanschouw ik het brute allerlaatste optreden van Burial Remains en raak ik met een stapel zwermen bekenden in gesprek waardoor ik het eerste deel van Berzerker Legion mis. En omdat ik als ware Master-fanboy een plekje vooraan betrek, mis ik ook de rest van Berzerker Legion. Master is een van mijn alltime favorites, de band is deels verantwoordelijk voor het ontstaan van death metal. Na een gevecht met een van de feedback gillende microfoon wordt er geopend met de klassieker Master. Er komen wat recentere nummers voorbij (Subdue the Politician en Vindictive Miscreant), maar de focus ligt op het oude werk: Submerged in Sin, Terrorizer, Judgement of Will, Re-Entry and Destruction… (Ik had nog rekening gehouden met een Children of the Grave maar gelukkig gebeurt dit niet). Het publiek danst de klinkers uit de straat, springt, host en pleurt over elkaar heen, een gast op badslippers loopt een pijnlijk blauwtje en we brullen in koor PEE TOE BIE BORN… PEE TOE DIJ… Prachtig!
(Master)
Meteen na de laatste vuile grimas van Paul Speckmann ga ik haastig richting de lokroep van Earik. Disharmonic Orchestra doet zijn naam eer aan: door de knarsende bijgeluiden van de basgitaar is het haast onbeluisterbaar. De knoppenkantelaar heeft even nodig om dat recht te trekken. De vreemde maatsoorten, obscure arrangementen en rare, ongrijpbare wendingen in de muziek zijn niet voor iedereen weggelegd maar ik luister met aandacht en plezier naar fijne vertolkingen van Disappeared with Hermaphrodite Choirs, Recommended Suicide en Groove. Leuk om dit uitschot aan het werk te zien.
(Macabre)
Macabre mis ik ten behoeve van onder andere een broodje saus (dit was echt niet in orde) en een kwartier handen wassen. Massacre is fantastisch. Alhoewel de band die Kam Lee meezeult niets met het oude Massacre te maken, heeft spelen ze heel overtuigend en nagenoeg heel debuutplaat From Beyond. Onder andere Dawn of Eternity, Cryptic Realms, From Beyond, Chamber of Ages, Succubus, Evil Dead en Corpsegrinder passeren de revue. Iedereen in het publiek realiseert zich: dit is waar death metal begon. Kam bedankt het publiek en vertelt – terwijl hij z’n fysiotherapeutische polsbanden het publiek in smijt – dat dit het laatste maar ook het vetste optreden van de tour is. Ik vermoed dat hij ook zo’n broodje heeft genuttigd.
(Massacre)
In alle chaos herken ik het muzikale trio dat de herrie vervolgt niet eens, maar dat blijkt Malevolent Creation te zijn. Waarom ze maar met z’n drieën zijn is me niet duidelijk, waarom het deze drie mensen zijn ook niet. Het trio blaast echter flink fanatiek door en ze stompen er op overtuigende wijze stevige stampers als Coronation of Our Domain, Slaughter of Innocence, Kill Zone en Multiple Stab Wounds uit. Later hoor ik dat bandleider Phil Fasciana wegens een longaandoening in Frankrijk in een ziekenhuis is beland maar dat het nu weer beter gaat.
Ik keek uit naar de avontuurlijke preken van Dave Hunt en zijn obscure teringherriebakkers. Anaal Nathrakh speelde lang geleden (2013) al eens op Stonehenge, nog op de oude locatie. Ze speelden toen binnen. Daar was geen touw aan vast te knopen en dat heb ik indertijd dan ook maar deels doorstaan. Vandaag is het andere koek, met een goed geluid (het spontane breakcore-en mime-gedeelte even buiten beschouwing gelaten) brengen deze Birminghamse doerakken een bloemlezing uit hun glorieuze repertoire ten gehore. Hold Your Children Close and Pray for Oblivion, The Age of Starlight Ends, In the Constellation of the Black Widow, Endarkenment en meer moois. Halverwege de set merkt Hunt op dat er geen crowdsurf-opvang-en-afvoer-kleerkasten in de geul voor het podium staan. Het is onduidelijk of niemand enige actie in het publiek verwacht had of dat ze bijvoorbeeld net allemaal tegelijk naar de wc moesten (broodje saus? Iemand?). Hunt besluit dan maar zelf in de geul af te dalen om de lubberende lijven eigenhandig op te vangen en multitaskend door te zingen, brullen en commentariëren (‘oh fuck me, that’s a big one’). Her en der duikt hij even op en vangen we een glimp van hem op. Na een paar nummers heeft hij de hoop in de draagbare mensheid verloren, is er nog steeds niemand waar hij zijn taak aan kan overdragen en draagt hij het publiek op: ‘there is still no one to catch you, it is your own responsibillity now’.
Voor het eerst vandaag wordt er ook even stilgestaan bij het definitieve einde van het Ozzy-tijdperk door te vertellen dat de bandleden hebben leren lezen en schrijven in de wijk waar Ozzy dat ook onder de knie heeft proberen te krijgen. Gelukkig geen cover. De band is een groot hoogtepunt tussen de hoogtepunten! Het einde is nog lang niet in zicht, we snellen ons naar de maniakale muzikale vernietigers eveneens uit Birmingham.
Napalm Death hengst er een dikke stapel klassiekers uit, oud en nieuw, lang en kort… We horen onder andere Silence Is Deafening, Vision Conquest, Contagion (met toespraak over het lot van vluchtelingen), Narcoleptic, Suffer the Children, Scum, Prison without Walls en natuurlijk You Suffer. Zanger Barney heeft het nog altijd zichtbaar naar zijn zin als predikant tegen alles wat er mis is in de wereld en beweegt als vanouds alsof hij de reïncarnatie van The Young Ones’ Rick, Neil, Mike en Vyvyan in één lijf is. Het grote vraagstuk is echter: waar is Shane?
No time to waste, we gotta move with haste… Onze reisgids van vandaag, Earik, nam ons vandaag al mee naar Denemarken, Duitsland en Japan maar nu de avond valt nodigt hij ons uit om mee te gaan naar Egypte. Nile blaast met grote kracht vanaf moment één alles aan gort. Overweldigend storten ze een berg herrie over ons heen die zijn weerga niet kent, zanglijnen opgedeeld over drie mensen (alleen drummer George Kollias heeft het te druk met z’n eigen ding). Karl Sanders heeft een stevige set krachtpatsers gerekruteerd en ze knallen als een malle. Tijdens Kefir – een liedje over yoghurt – zingt het publiek zo luidruchtig ‘There is no God but God/There is no God but God/There is no God but the one true God/There is no God but the hidden God’ mee dat de stand van de Metalbijbel-uitdelers spontaan begint te trillen. We horen verder nog uitstekende versies van Vile Nilotic Rites, Sarcophagus en uiteraard het afsluitende Black Seeds of Vengeance. Helaas niets van Ithyphlic maar dat zeg ik alleen maar omdat ik verder niets weet te zeuren over dit onderdeel van de reis.
(Nile)
Met gezwinde spoed haast ik me een weg door de haast vloeibare stroom mensen om Autopsy te ervaren. Een clandestiene line-check, een entree-toneelstuk van Earik, een dikke rookwolk en daar horen we… Black Sabbath! Geen andere band waagde zich eraan, geen ander durfde dit vandaag aan, geen onheilspellers zijn zo onheilspellend als Black Sabbath… behalve dan Autopsy. De mannen die aan de wieg stonden van death metal, de meest zieke, horrorfantasievolle masterminds uit het genre, de meest oprechte muzikanten brengen een intense, lugubere, duistere ode aan de origine van heavy metal. Chris Reifert spreekt het publiek toe: ‘Without Black Sabbath there would be no heavy metal, without heavy metal there would be no death metal. We are Autopsy and we are death metal!’
Twisted Mass of Burnt Decay, In the Grip of Winter, Charred Remains, Service for a Vacant Coffin, Disembowel, Gasping for Air, Ridden with Disease, Pagan Saviour, Severed Survival, Critical Madness… Ook al had ik Embalmed graag ingewisseld voor Impending Dread, dit is een tien met een griffel. Wát een bazen, wat een helden; Autopsy kwam, zag en overwon: dit was magistraal.
(Autopsy)
Dwalend met de gedachte ‘was dit het hoogtepunt en moeten we nu niet gewoon stoppen’, waggel ik in de unaniem euforische stoet wederom naar het andere podium. De Zweedse eeuwige nummer twee heft zichzelf het podium op. Dismember start de set met Soon to be Dead: prachtig! Matti Kärki vraagt of we willen meezingen en daar gaan we met In a Casket Garden. De Zweed komt nog even terug op wat Chris Reifert eerder zei en vult dat aan met ‘Without Autopsy no Dismember!’ En dat klopt natuurlijk want er zit, zeker in de oude nummers, best een duidelijk berg Autopsy-invloeden, muzikaal maar ook tekstueel. Dismember heeft op de Mysanthropic EP zelfs nog Pagan Saviour gecoverd.
Dismembered klinkt dik, On Frozen Fields lijkt een beetje in de soep te draaien, bij Fleshless haak ik bijna af maar de band herpakt zichzelf enorm met Skin Her Alive, Dreaming in Red en het almachtige Override to the Overture. Wanneer de laatste tonen weerklinken, pak ik mijn uurwerk erbij en dat toont 23:59 uur. Terwijl ik dat wil laten zien aan de zweedsedeathmetalofiel die naast me springt, valt het stilvallen van de laatste gitaartonen gelijk met klokslag 0:00 uur, middernacht. Het mag gezegd worden dat de meer dan competente organisatie niet alleen iedereen tot in de puntjes heeft bediend en voorzien heeft van misschien wel het meest heftige deathmetalfestivalprogramma ooit, maar ook nog echt een bovennatuurlijke planning heeft nageleefd. Hulde aan Rene, Ilse, Marc en hun team van blauwbloezen die Stonehenge 2025 tot een ervaring van ongekend formaat maakten.
Om af te sluiten, een aantal sfeerfoto’s :
Datum en locatie
26 juli 2025, Steenwijk
Foto's:
Indy van Oort (Indy’s fotografie)
Link: